-ANLATIM NİTELİKLERİ-

AÇIKLIK:Bir anlatımdan herkes aynı anlamı çıkarabiliyorsa ve aynı anlamda kolayca birleşebiliyorsa o anlatım "açık"tır.Bir anlatımın ikili anlamlar iletmemesi ve kolayca anlaşılabilmesidir.

*ünlü sporcumuzun arka ayak adalelerinde ezilme saptandı.(sıfat yerinde kullanılmam)

*izinsiz inşaata girilmez.(zarf yerinde kullanılmıştır)

*ağzını sıkı tutmama ilişkimizin bozulmasına yaradı(neden oldu - yol açtı)

*yeni yürümeye başlayan çocuklar sık sık düşerler.

*bu romanında derece derece,şen ve akıllı bir genci anlatıyordu.(zarf yerinde kullanılmıştır)

*bu iş kesinlikle olacak galiba .(çelişen sözcük)

*heralde sınavı kazanırım zannediyorum.(" ")

*son sayıda yazdıklarımı okuduysanız konuştuklarımdan bunlar çıkmaz.(" ")

*aşağı yukarı tam bir yıl önce görmüştüm.

*bahçeye ektiğimiz fidanlar tutmadı.(diktiğimiz çizgi anlam inceliğine dikkat edilmiş)

*bu arabanın çarpma şansı hiç yok.(olasılık)

*ayrıcalıklı örgütler, üç ingiliz askerini öldürdü(ayrılıkçı- " " ")

*arkadaşım kitaba baktı ve hemen aldı.(onu hemen aldı)

*çocuğun gözleri çok ağrıyordu ve bu olaya çok üzülüyordu.(çocuk çok üzüldü)

*kuşun kanadı kırıldı;artık uçamıyor.(kuş uçamıyor)

*ali, çayı getirsin;sende ekmeği.(sende ekmeği getir)

*o gömlek güzel;ama,ucuz değildi.

*ona buraya gelmeden önce mi sonra mı telefon ettin.(önce mi'den sonra "geldikten" sözcüğü getirilmeli.)

*benim,ali'nin,cem'in parası çalındı.(benim param olacak.)

*şehrimizde çeşitli kültürel ve sanat etkinlikleri gerçekleştirildi.(kültürel olacak)

*nöbetçi cumhurbaşkanını görünce çok heycanlandı(nöbetçi)

*çocuk çantasını aldı.(kullanılacak virgül anlamı değiştirir.)çocuk,)

*mehmet,hasan'dan alacağını istedi;bende ona çok kızdım.(kime kızmış)

*hitit tabletlerinde orman kelime

Duruluk:bir anlatımda gereksiz sözcük bulunmamasıdır.Gereksiz sözcük cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı daralmaz ,bozulmaz.

*karşılıklı mektuplaşmalar bu günde sürüyor.

*popüler olan gözde sanatçımız bu gün geliyor.

*çiçeği burnunda,taze yeni bir yazarımızdı.

*sıfırın altında eksi otuz civarında bir soğuk vardı.

*gizli bir sırmış gibi yavaşça kulağıma fısıldadı.

*onunla üç yıl süreyle mektuplaştık.

*uçak,en sevdiğim taşıt aracı

*öğretmenimi severim ve onu her zaman ararım.

*boyu iki metreye yakın olan bir genç geldi.

umut etmek > ummak

kuşku etmek > kuşkulanmak

etki etmek > etkilemek

yenilgi almak > yenilmek

duyuru yapmak > duyurmak

Yalınlık: cümlede gereksiz sözün bulunmamasıdır.

"O şiirlerinde duygular,düşünceler,bütün yabancı öğelerden,fazlalıklardan,süsten arınmış olarak,en saf biçimiyle belirtir.iki nokta arasındaki en kısa çizginin düz çizgi olması gibi."

Parçada sözü edilen özellik aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılabilir?

a)yoğunluk  b)etkileyicilik  c)açıklık  (d)yalınlık  e)bütünlük

Akıcılık: söz ve yazıda dile dokunur pürüzlerin bulunmasıdır.

Özgünlük: anlatımın benzerlerinden anı veya üstün olma,kendine özgü nitelikler taşımasıdır.

Yoğunluk: az bir anlatımın duygu ve düşünce bakımından zenginliğidir "derinlik"de denilebilir.

Özlülük: bir anlatımın zengin bir içeriği az sözle,kestirme yoldan iletmesidir.

Doğallık: anlatımın yapmacılıktan uzak olmasıdır.

Paragraf:bir düşüncenin,duygunun, durum yada olayın dile getirildiği anlatım birimine"paragraf" denir. Bir ana düşünce etrafında toplanmış cümleler kümesidir. Her paragraf aynı bir düşünce içerir.

Dil ve düşünce bağlantısı:

İyi bir paragrafta cümleler belli bir düzende sıralanır. Bir bütünlük oluşturur.bu bütünlük dil ve düşünce bağlayıcılar ile oluşturulur. Bir pararafta dil ve düşünce bağlantısı iyi kurulmamışsa anlatımın, dolayısı ile düşüncenin akışı bozulur.

Dil ve düşünce bağlantısında:

*paragrafta düşüncenin akışını bozan, işlevsiz bir cümle yer almış olabilir.bu cümle, parçanın konusuyla ilgisiz bir yargı taşır.

*anlam bütünlüğü sağlayabilecek cümleler uygun bir sıralamada olmayabilir.cümlelerin yeri değiştirilebilir.

• paragrafta bulunması gereken bir cümleye yer verilmemiş olabilir.

Paragrafın yapısı: bir paragrafın yapısı giriş,gelişme ve sonuç bölümünden oluşur.

Giriş cümlesi:

1.kendinden önce başka bir cümlenin gelmesi gerektiğini düşündürmez; bunu çağrıştıracak ifadeler(bundan dolayı,işte,anlaşılıyor ki.. gibi)taşımaz.

2.düşünce yazılarında giriş cümlesi genellikle konuyu belirtir.

3.kendinden sonraki her cümle dil ve düşünce yönünden bu cümleye bağlıdır.

4.giriş cümlesi diğer cümleleri yönlendirdiği için genelde ana düşünceyi gösterir.(timdengelim-genelden özele şeklinde konu anlatılıyorsa..)

gelişme cümleleri:

1.konunun açıklandığı cümlelerdir; bu cümleler ana düşünceyi belirginleştirir.

2. cümleler bir birleriyle bağlantılıdır.

3. düşünceyi geliştirme yollarına daha çok bu cümlelerden yer verilir.

Sonuç cümlesi:

1.dil ve düşünce yönünden kendinden önceki cümle ile bağlantılıdır.

2.genellikle önceden anlatılanları özetler niteliktedir.(demek ki,kısaca,öylesine,yani)gibi açıklama bağlaçları ile kurulabilir

3.eğer tümevarım yöntemi ile konu anlatılıyorsa genelde sonuç cümlesi ana düşünceyi içerir.

Paragraf,bir konunun ve bu konuyu açıklayan yardımcı düşüncelerin belli bir düzen içinde alındığı ve bu düşüncelerin yardımıyla ana düşüncenin belirginleştirildiği bir bütündür.

Paragrafın öğeleri:konu,ana düşünce ve yardımcı öğelerdir.

*Paragrafın konusu:paragrafla üzerinde durulan durum,olay ya da kavram paragrafın konusudur.Konu,paragrafın "ne anlattığıyla ilgilidir."nasıl anlattığı"paragrafın anlatımıyla, "niçin anlattığı" ise paragrafın ana düşüncesiyle ilgilidir.Paragrafın konusunu belirlerken paragrafı oluşturan cümlelerde tekrarlanan kavrama dikkat edilmelidir.

NOT:sınavlarda "bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir", "bu parçada sözü edilen nedir?" gibi sorular doğrudan "bu parça aşağıdaki sorulardan hangisini yanıtlamak için yazılmış olabilir"gibi sorular ise dolaylı olarak paragrafın konusunu sorar

*Paragrafın ana düşüncesi: ana düşünce işlenen konuya ilişkin genel yargıdır.Bir paragrafla yardımcı düşüncelerle desteklenerek okuyucuya benimsetilmeye çalışılan temel yargı,yazarın iletisi ana düşüncesidir.

Ana düşünce bazen parçanın bütününe sindirilir .Bazen ise bir cümle olarak paragrafın basında ,sonunda,ortalarında bulunabilir.

NOT:sınavlarda "bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir", "anlatılmak istenen hangisidir", "vurgulamak istenen hangisidir". Soruları paragrafın ana düşüncesine yöneliktir.

Ana duygu (tema):düşünce yazılarındaki ana düşünce kavramının yerini,duygu ağırlıklı yazılarda ana duygu (tema) alır.Bir sanat eserinde sanatçının ilettiği duyguya ona duygu (tema,izlek) denir.daha çok şiirlerin ana duygusu sorulur.

Paragrafın başlığı: bir yazıda ,bir yapıtta anlatılanların bir ya da birkaç sözcükle belirtildiği,sezdirildiği sözdür. Paragrafın başlığı ,konuyu en iyi yansıtan,paragrafın ana düşüncesiyle ilgili ve uyumlu bir söz olmalıdır.

*Paragrafın yardımcı düşüncesi:Ana düşünceyi destekleyen ve açıklayan diğer düşünceler yardımcı düşüncedir.yardımcı düşünceler ana düşünceyle anlam ve anlatım yönünden uyumludur.

Not: Yardımcı düşünceleri bulmak için parçaya "Ana düşünceyi açıklayan ve destekleyen yargılar hangileridir?" sorusu yöneltir.

Not:yardımcı düşünceleri buldurmaya yönelik sorular,olumsuz bir anlatımla kurulur: "bu parçadan aşağıdakilerden hangisi çıkarılmaz," "Hangisi söylenemez" gibi.Bu sebeple altı çizili ve olumsuz" sözlere dikkat edilmelidir.

Mehmet Salih EGE