Eylemlerin özne ve nesne durumlarına göre farklı özellikler göstermesine eylem çatısı denir. Eylem çatısı iki yönden incelenir:

A. NESNEYE GÖRE ÇATI: Eylemler, cümlede nes­ne alıp almamaları açısından dörde ayrılır:

1. GEÇİŞLİ EYLEMLER: Nesne isteyen, alan eylem­lere denir. "Kimi, Neyi" sorularına cevap verir.

Bu kitabı iki günde okudum. (Belirtili nesne- Geçişli eylem)

Eve gelirken gazoz almış. (Belirtisiz nesne- Geçişli eylem)

2. GEÇİŞSİZ EYLEMLER: Nesne istemeyen, alma­yan eylemlerdir.

Sahilde uzun uzun yürürdük. (Geçişsiz eylem)

3. OLDURGAN EYLEMLER: Nesne gerektirmeyen (geçişsiz) eylemlerin "-t, -dir, -(i)r" ekleriyle nesne alır duruma getirilmesidir.

Bebek erken uyudu. (Özne- Geçişsiz eylem)

Annesi bebeği erken uyu-t-tu. (Oldurgan eylem)

Telefonu çal- dır-dı.

4. ETTİRGEN EYLEMLER: Nesne alan (geçişli) ey­lemlerin "-t, -dir, -(ı) r" ekleriyle geçişlilik dereceleri artırılır. Eylem birden fazla varlığı etkiler. Başkasına yaptırma anlamı vardır.

(Ben) Kitap okudum. (Geçişli Eylem)

Öğrencilere kitap oku- t- tum. (Ettirgen Eylem)

B. ÖZNEYE GÖRE ÇATI:Eylemler, özne durumları bakımından dörde ayrılır:

1. ETKEN EYLEMLER: Öznesi (işi yapan) belli olan eylemlerdir.

Sınıfa girdik. (Biz) Anılarınızı anlatın. (Siz)

Etken eylemlerde özneyi etkileyen "-(i)l; (i) n, -(i)ş" ekleri bulunmaz. Bu eklerden birini alan eylem etken çatılı olmaktan çıkar. Sonuç olarak bütün kökler et­kendir.

2. EDİLGEN EYLEMLER: Öznesi belli olmayan ey­lemlerdir. Etken eylemler, "-(i)l, -(i)n" eki alınca edil­gen eylem olur.

Yerler silindi.

Sınıfa girildi.

Edilgen eylemlerin bir kısmında "belirtisiz nesne" bu­lunur. Özne gibi görünen bu öğeye "sözde özne" de denir. Edilgen eylemlerin bazıları nesne almazlar.

Hırsız yakalandı. (Biz. N) Sözde Özne

Sınav sonuçları İncelendi. (Biz. N) Sözde Özne

Bu rüzgârda dışarı çıkılmaz. (Sözde özne yok.)

3. DÖNÜŞLÜ EYLEMLER:Öznenin yaptığı iş yine Özneyi etkilemektedir, yani özne işi kendisi etkilenecek şekilde yapmaktadır. Bu nedenle nesne istemez.

Okula gitmek için hazırlandım. (Kendimi hazırladım.)

Salıncakla sallandı. (Kendini salladı.)

Dönüşlü eylemlerde çatı eki olarak "-(i)n" ve "(i)l" kullanılır. Aynı ekleri alan edilgen çatıyla karıştırmamak için edilgen çatıda özne olma­dığı, dönüşlü çatıda gerçek Özne olduğu unutul­mamalıdır. Ayrıca edilgen çatılı eylemlerde be­lirtisiz nesne olabilir, dönüşlü eylemlerde nesne genellikle yoktur.

Halk, köy meydanında toplanmış. (Özne)-Dönüşlü Eylem

Ağaçtaki meyveler toplanmış. (Sözde özne) ' Edilgen Eylem

Toplantıya Başar da katılmış. (Özne) Dönüşlü Eylem

Bazı eylemlerde "kendi kendisine olma, kendi kendine yapma ve öze dönme" anlamı vardır. Bunlar da dönüşlü eylemdir.

Fırtına kesildi.

Saçları dökülüyormuş.

4. İŞTEŞ EYLEMLER: İşin birden çok özne tarafın­dan birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren eylemlerdir. Eylemlerde işteşlik "-ş" eki ile sağlanır.

Olayı hatırladıkça gülüşüyorduk. (Birlikte)

Yolda onunla karşılaştım. (Karşılıklı)