İsim, duygu ve düşüncelerimizi karşılayan, varlıklara ad olan sözcüklerdir. Ateş, su, insan..

Not: Bir sözcüğün isim olup olmadığını o sözcüğe ekleyeceğimiz -mek, -mak ekiyle anlarız. Anlam bozulmuyorsa sözcük fiildir. Anlam bozuluyorsa sözcük isimdir.

Örnek: gel-mek (fiil) kalem-mek (isim)

git-mek (fiil) çocuk-mak (isim)

Not: Kökteş söcüklerde bu kurala uyulmaz. Sözcüğün cümle içerisindeki anlamına bakılır. Sözcük eylem bildiriyorsa fiil, eylem bildirmiyorsa isim olarak nitelendirilir.

Örnek: Boya yine yetmeyecek. Sıva için kum gerekiyor.

Karşı duvarı son boya baba. Kollarını özenle sıva.

İSİM ÇEŞİTLERİ

A. SAYILARINA GÖRE İSİMLER:

1.Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir. İnsan, ağaç, asker..

Not: Kimi tekil isimler herhangi çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayabilirler.

Kitap en iyi dosttur.

Çocuk daima ilgi bekler.

2. Çoğul İsim: -ler, -lar çokluk ekini alarak aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. İnsanlar, ağaçlar, askerler..

Not: -ler, lar çokluk eki, çokluk anlamı dışında anlamlar sağlar.

• Saygı anlamı: Müdür beyler nasıllar?

• "Her" anlamı: Akşamları yürüyüşe çıkarım.

• "Yaklaşık olarak" anlamı: Kırk yaşlarında bir adamdı.

• Abartma anlamı: Seni dünyalar kadar seviyorum.

• "Gibi" anlamı: Bu ülkeden ne Mustafa Kemaller çıkacak.

• "-gil" yapım eki yerine kullanılır: Anneler Teyzemlere gidecek.

3. Topluluk İsmi: Herhangi bir çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Toplum, orman, ordu..

B. VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER:

1. Özel İsimler: Ayırıcı özelliği olan, tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.

Başlıca özel isimler:

Kişi ad ve soyadları: Önder Göçgün..

Kitap, dergi, gazete isimleri: Sabah, Milliyet..

Kurum, kuruluş isimleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu..

Yasa, yönetmelik, tüzük isimleri: Af Kanunu, Borçlar Hukuku..

Din, mezhep, tarikat isimleri: İslamiyet, Katoliklik

Dil isimleri: Türkçe, Farsça, İngilizce..

2. Cins İsimler (Tür): Ayrıcı özelliği olmayan aynı cinsten varlıkları karşılayan isimlerdir. Tüm hayvan, bitki, organ, eşya, maden isimleri cins isimdir. At, kabak, dalak, sıra, altın..

Not: Kimi cins isimler özel isim olarak kullanılabilir.

Kaya hem ağır hem de büyüktü.

Kaya ödevlerini yine yapmamış.

C. OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER

1. Somut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedebildiğimiz varlıklara verilen isimlerdir. Ateş, su, hava..

2. Soyut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedemediğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir. His, heyecan, ümit..

3. Yansıma İsimler: Tabiat taklidi seslerin oluşturduğu isimlerdir.

Bu çıtırtı da nereden geldi.

Su şırıltısı bir anda kesildi.

İSİM ÇEKİM EKLERİ

1. -ler, -lar çokluk eki: insanlar, kuşlar..

2. Tamlayan (ilgi hali eki): -(n)ın, -(n)in,-(n)un, (n)ün Ali'nin evin işin

3. Tamlanan (iyelik eki): -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü evi çatısı sonu

4. İsim hal ekleri: Belirtme Hali (-i): Arabayı köşeye çek.

Yönelme Hali (-e): Babam işe gitti.

Bulunma Hali (-de): Babam işte.

Ayrılma Hali (-den): Babam işten çıktı.

(İlgi hali 2. maddede açıklandı.)

5.Soru eki (-mi): Baban çiftçi mi?

6. Aitlik eki (-ki): Anneminki daha açık renkte.

7. İyelik ekleri: Ünlüyle bitenlere                  Ünsüzle bitenlere

                          Elbise-m                                 Kalem-i-m

                          Elbise-n                                 Kalem-i-n

                          Elbise-s-i                               Kalem-i

                          Elbise-miz                              Kalem-i-miz

                          Elbise-niz                              Kalem-i-niz

                          Elbise-leri                             Kalem-leri

Not: Hal eki -i ile tamlanan eki olan iyelik eki -i karıştırmamalıdır. Bunları karıştırmamak için sözcüğün başına "onun" getirilir. Anlam bozulmuyorsa ek iyelik ekidir. Anlam bozuluyorsa hal ekidir.

Örnek: (Onun) Evi çok güzel (iyelik).

(Onun) Evi yeni aldım (hal).

(Onun) Kitabı yeni çıkmış (iyelik).

(Onun) Kitabı bana verir misin (hal).

İSİMLERİN YAPISI

1. Basit İsimler: Yapım eki almadan karşımıza çıkan isimlerdir. Göz, çocuk, insan..

Basit isimler çekim eki aldıklarında da basit isimlerdir. Gözlerimde çocuğundan insanımızın

2. Türemiş İsimler: Yapım eki alarak karşımıza çıkan isimlerdir.

           İsim+İsim                                                                                Fiil+isim

-lı    Söz-lü         Akıl-lı                                                        -gi    Ver-gi          Sev-gi

-lık  Söz-lük       Kitap-lık                                                    -ı      Öl-ü             Ver-i

-cı   Söz-cü        Kitap-çı                                                      -gıç  Bil-giç           Dal-gıç

3. Birleşik İsimler: İki ya da daha çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu isimlerdir.

Afyonkarahisar, Şereflikoçhisar

Dört şekilde oluşurlar:

İSİM+İSİM                   SIFAT+İSİM                   FİİL+FİİL                    İSİM+FİİL

Hanım+eli                         Eski+şehir                           Uyur+gezer                       Miras+yedi

Vezir+parmağı                  Sivri+hisar                           Biçer+döver                      Gece+kondu

Bülbül+yuvası                   Kırık+kale                            Yanar+döner                    Kalbura+bastı

Not: Birleşik isimlerin oluşumunda ses düşmesi ya da anlam kayması yaşanabilir.

SES DÜŞMESİ                     ANLAM KAYMASI

Kahve+altı > Kahvaltı          Hanım+eli (Bitki)

Kayın+ana > Kaynana          Tavukgöğsü (Tatlı)

Sütlü+aş > Sütlaç                Başhekim (Sorumlu hekim)

ŞY/2009