Sıfatlar isimleri renk, durum, biçim bakımından niteleyen; sayı, soru belgisizlik, işaret yoluyla belirten sözcüklerdir.

SIFATLAR

A. NİTELEME SIFATLARI B. BELİRTME SIFATLARI

1. İşaret sıfatı

2. Sayı sıfatı

a. Asıl sayı sıfatı

b. Sıra sayı sıfatı

c. Üleştirme sayı sıfatı

ç. Kesirli sayı sıfatı

3. Belgisiz Sıfat

4. Soru sıfatı

Örnek: Yaşlı adam eski tüfeğini alıp yemyeşil tepelerin güzel mekânlarına doğru yola çıktı. Yolda iki kişiye rastladı. Biri bu yol iyi bir yol değil dedi.

A. NİTELEME SIFATLARI

İsme soracağınız nasıl sorusunun karşılığıdır. İsimleri renk, durum, biçim bakımından nitelerler.

Örnek: Zaman esrarengiz yüzünün iyi yüzlere yine gösteriyor.

Saadet dakikaları güzel anılarla süslendi.

Hastalıklı yüzler yuvarlak masalarda sorgulandı.

Kara gözlüm beni neden bekler?

B. BELİRTME SIFATLARI

İsimleri sayı, soru, belgisizlik, işaret bakımından belirten sıfatlardır.

1. İşaret Sıfatları: İsme soracağımız hangi sorusunun karşılığıdır. İsmi işaret yoluyla belirtirler. Başlıca işaret sıfatları şunlardır:

Bu (adam) Böyle (iş) Öteki (maç)

Şu (çocuk) Şöyle (insan) Beriki (mahalle)

O (kadın) Öyle (cevap)

a. İşaret sıfatları çekim eki alırlarsa zamirleşirler.

Bu kitapları yukarı taşı. Beriki adama da su ver.

Bunları yukarı taşı.       Berikine de su ver.

b. Böyle, öyle, şöyle sözcükleri sıfat, zarf, zamir olarak karşımıza çıkabilir.

Ben böyle insanlardan hoşlanmam. (Sıfat)  Öyle kitapları okumamalısın. (Sıfat)

Ben böylelerinden hoşlanmam. (Zamir)     Öylesini hiç görmedim. (Zamir)

Babam böyle konuştu. (Zarf)                       Babam öyle diyor. (Zarf)

2. Sayı sıfatları: İsmi sayı yoluyla belirten sıfatlardır.

a. Asıl sayı sıfatı (Kaç?) İki elma, üç oda..

b. Sıra sayı sıfatı (Kaçıncı? -inci, -ıncı, eki ile): Birici kat, dördüncü çocuk..

c. Üleştirme Sayı sıfatı (Kaçar, ne kadar? -(ş)er, -(ş)ar): Altışar elma, üçer kat..

d. Kesirli Sayı Sıfatı (Ne kadar?): Üçte iki hisse, yarım ekmek, çeyrek köfte..

Not: -ıncı, -inci, -uncu, -üncü eki ünlüyle biten sayılardan sonra -ncı, -nci, -ncu,- ncü şeklinde karşımıza çıkar. 8'inci, 6'ncı, 2'nci, 5'inci..

3. Belgisiz Sıfatlar: İsmi belgisizlik yoluyla belirten sıfatlardır. Bazı belgisiz sıfatlar şunlardır:

Bazı (insanlar)         Çoğu (olay)                    Birtakım (düşünceler)

Tüm (çabalar)         Kimi (yazar)                    Birkaç (kişi)

Her (iş)                   Herhangi bir (maç)         Bir (adam)

Bütün (kitap)          Hiçbir (kimse)

1. Belgisiz sıfatlar çekim eki aldıklarında zamirleşirler.

Bazı paketleri odama çıkar. Hiçbir arkadaşını affetmiyor.

Bazılarını odama çıkar.       Hiçbirini affetmiyor.

2. BİR=TEK = SAYI SIFATI

Kasada yalnızda bir elma var.

İzmir de bir gece kaldık.

BİR=HERHANGİ BİR = BELGİSİZ SIFAT

Bir gece ansızın gelebilirim.

Kapıda bir adam seni soruyor.

3. Kimi ve çoğu sözcüğü herhangi bir çekim eki alarak karşımıza çıkabilir.

Çoğu arkadaş beni destekliyor. Kimi insanlar sorunlu olur..

Çoğu beni destekliyor.              Kimi ders çalışıyor kimi kitap okuyor.

4. Soru Sıfatları: Soru yoluyla ismi belirten sıfatlardır.

Not: Bir cümlede mi soru edatı varda. O cümledeki soru sözcüğü soru görevini yitirir.

Hangi evde oturuyor biliyor musun? Kaç kişi katılmış duydun mu?

Özellikleri:

1. Sıfatlar kesinlikle isimlerden önce gelirler.

2. Sıfatlar yanız başına birer isimdir.

Şişman bir adam seni sordu. Güzel kız çok havalıydı.

Seni soran adama şişmandı. Güzel çok havalıydı.

3. Bir sıfat birden çok ismi niteleyebilir.

Yaşlı beyler ve bayanlar bu taraftan lütfen..

Karşıdaki ev, araba, dükkan onundu.

4. Birden çok sıfat bir ismi niteleyebilir.

Uzun boylu, mavi gözlü, sarışın, bakımlı, ihtiyar bir adamdı.

Ütülü, mavi gömleğim nerede?

5. Sıfatlarla isimler arasına virgül girerse sıfat isimleşir.

Hasta / adama ne dedi?

Hasta, adama ne dedi?

Hırsız / çocuğu yakaladı.

Hırsız, çocuğu yakaladı.

6. Sıfatlar çekim eki alırlarsa isimleşirler.

Tembel insanlar sevilmez.

Tembeller sevilmez.

İhtiyar adamı çağır.

İhtiyarı çağır.

7. Türkçede, isimleri önce belirtme sıfatları sonra niteleme sıfatları tamamlar. Ancak bu kurala uyman örnekler de vardır.

Bütün iyi insanlar bu durumdan memnun olur.

Bel. Nit. İsim

Bu sevimli çocuk da kimin?

Bel. Nit. İsim.

O, iyi bir insan (Kurala uymuyor.)

N. B. İsim

SIFATLARDA ANLAM DERECELENDİRMESİ

A. Pekiştirme sıfatları:

Sıfatların anlamını güçlendirmek ve pekiştirmek

1. Sıfatların ilk hecesine getirilen m, p, r, s ünsüzle yapılır.

M= beyaz bembeyaz (diş)

P= sarı sapsarı (renk)

R= temiz tertemiz (oda)

S= mavi masmavi (deniz)

Not: Bu kurala uymayan kullanımlar vardır.

Sağlam / sapasağlam (ayakkabı)

Genç / gepegenç insan

Çıplak / çırılçıplak vatandaş

2. İkilemeyle yapılır.

Büyük büyük kentlerde yaşayamayız.

Biz ufak tefek insanlarız.

3. Mi soru edatıyla yapılır.

Güzel mi güzel bir kız çocuğuydu.

Geniş mi geniş bir salonu vardı evin.

B. Adlaşmış sıfatlar:

İki şekilde oluşurlar.

1. Sıfat ve isimden oluşan sıfat tamlamasında ismin kullanılmayıp, ismin aldığı çekim ekini sıfatın almasıyla oluşanlar:

Çalışkan öğrenciler çok sevilir.

Çalışkanlar çok sevilir.

Yaralı adamı hemen ameliyathaneye aldılar.

Yaralıyı hemen ameliyathaneye aldılar.

2. Yalın halde oluşanlar:

Hasta adam durmadan çocuğunu sayıklıyor.

Hasta durmadan çocuğunu sayıklıyor.

İhtiyar az önce güzele laf attı.

(İhtiyar Adam) (Güzel kıza)

Not: Adlaşmış sıfatlar yalnızca niteleme sıfatlarıyla yapılır.

Bazıları kimilerini çekemiyorlar.

Bazı insanlar kimi insanları çekemiyor.

Kahramanlarımız bunları hak etmedi.

A. S. Zamir

C. Unvan Sıfatları

Kişilerin sosyal statülerinin belirtildiği sıfatlardır.

1. İsimden önce gelenler: Doktor Ali Çelik, Yüzbaşı Kemal Işık, Hoca Nasrettin, Öğretmen Ayşe

2. İsimlerden sonra gelenler: Ali Bey, Osman Paşa, Leyla Hanım, Nasrettin Hocam, Ayşe Öğretmen

3. Hem isimden önce hem isimden sonra gelenler: Gazi Mustafa Kemal Paşa

SIFATLARDA KÜÇÜLTME

Sıfatların aşağıdaki eklerden bazılarını olarak anlamlarında sınırlandırma meydana getirmekle oluşur.

-ce, -ca= büyükçe ev

-cık,-cik= ufacık oda

-imsi, -ımsı= tatlımsı elma

-ımtırak: sarımtırak boya

SIFATLARDA DERECELENDİRME

A. Eşitlik Derecesi: "kadar", "gibi"

Senin kadar iyi birini görmedim.

Onun gibi dost insan yoktur.

B. Üstünlük Derecesi: "daha"

Ali'den daha zeki bir adam

C. En üstünlük Derecesi: "En"

En güzel cevap buydu. (Buradaki en zarftır.)

En iyi arkadaşım sensin. (Buradaki en zarftır.)

D. Aşırılık Derecesi:"gayet, pek, çok, ne"

Gayet güzel bir film. (Buradaki en zarftır.)

Pek rahat bir ayakkabıya beziyor. (Buradaki en zarftır.)

Not: Sıfatlarda derecelendirme bildiren ve sıfatları derecelendiren tüm sözcükler zarftır.

SIFATLARIN YAPISI

1. Basit Sıfatlar: Yalın halde olan, yapım eki almayan sıfatlardır.

İyi (insan), zor (soru)..

2. Türemiş sıfatlar: Yapım eki alarak oluşan sıfatlardır.

Akıllı (çocuk), bilinçsiz (davranış), tükenmez (kalem)

3. Kurallı Birleşik Sıfatlar:

a. Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: Birleşik sözcük biçiminde karşımıza çıkan sıfatlardır.

Mirasyedi (genç), açıkgöz (çocuk), cingöz (adam), biraz (ekmek), vurdumduymaz (insan)

b. Kurallı Birleşik Sıfatlar:

1. Sıfat tamlamalarına eklenen -li, -lı eki ile yapılanlar:

İyi niyet-li kız Kırmızı başlık-lı kız

2. Takısız isim tamlamalarına eklenen -li, -lı eki ile yapılanlar:

İpek eşarp-lı kadın Tahta kapı-lı ev

3. Sıfat tamlamasına eklenen -lik, -lık ekiyle yapılanlar:

Yirmi gün-lük çocuk Bir yudumluk su

4. Sıfat ve isimden oluşan sıfat tamlamasında sıfat ve isim yer değiştirir. İsmin iyelik 3. tekil kişisini almasıyla oluşur.

Sıfat               isim

Bozuk                 Kaporta

Kaporta-sı  Bozuk (araba)

Ucuz                   meyva

Meyva-sı ucuz (manav)

Mavi                    göz

Göz-ü mavi (çocuk)

 

ŞY/2009