Bilgin, devlet adamı ve ÅŸairdir. ÇaÄŸatay edebiÂyatının en büyük ÅŸairi olan sanatçı, bilinçli bir TürkÂçe'dir. Mukamet'ül Lügateyn (karşılaÅŸtırmalı sözlük) adlı eserini Türkçe'nin zenginliÄŸini ve Farsça'dan üstünlüğünü kanıtlamak amacıyla yazmıştır. Türk edebiyatının ilk ÅŸairler tezkiresi olan "Mecalisü'n Nefais" ona aittir. Hamse sahibidir. Dört divanı vardır. "Mizanü'l Evzan" adlı eserinde aruzu sistemleÅŸÂtirmeye çalışmıştır. (Devam)
1. Olumlu Cümle Yüklemin bildirdiÄŸi yargı olumludur. Örnek: Tren tam vaktinde geldi. 2. Olumsuz Cümle Yüklemin bildirdiÄŸi yargı olumsuzdur. Örnek: Aylardır bu topraklar yaÄŸmur görmedi. NOT: Yüklemi olumsuzluk bildirmediÄŸi halde, anlamca olumsuz cümleler olduÄŸu gibi kimi cümleler de anlamca olumludur. Örnek: Ne ÅŸiÅŸ yansın ne kebap (Anlamca olumsuz, biçimce olumlu) Örnek: Hiç bilmiyor deÄŸilim (Anlamca olumlu, biçimce olumsuz) 3. Soru Cümlesi Hem soru ekiyle hem de soru sözcüÄŸüyle kurulabilir. Kimi kez, düÅŸünceyi ya da duyguyu etkili hale getirmek için soru cümlelerinden yararlanırız. Böylece cümleler çoÄŸunlukla yanıt istemez. Bu tür cümlelere sözde soru cümlesi denir. Örnek: Bana neler yapmadılar ki? (Çok ÅŸey yaptılar) Örnek: Sen kim, o kim? (Ä°ki kiÅŸi arasında karşılaÅŸt... (Devam)
a) Olumlu Cümle: Yüklemin bildirdiÄŸi yargı olumlu olan cümlelere denir. 1. Olumlu ad cümlesi 2. Olumlu eylem cümlesi 3. Olumlu soru cümlesi 4. Biçimce olumlu cümle Ör: Bizde ne yalan var ne ihanet. (yalan ya da ihanet yok) Ör: Benim oraya gidecek halim mi var? (halim yok) 5. Anlamca olumlu cümle: Ör: Ben oraya gitmeyecek deÄŸilim. (gideceÄŸim) Ör: Bügün hava kötü deÄŸil. (iyi) b) Olumsuz Cümleler Yüklemin bildirdiÄŸi yargı olumsuz olan cümlelere denir. 1. Olumsuz ad cümlesi 2. Olumsuz eylem cümlesi 3. Olumsuz soru cümlesi 4. Biçimce olumsuz cümle Ör: Senin yapacağın iÅŸ karşılıksız olmaz. (karşılık beklersin) Ör: Artık "Gelmedi." diyemezsiniz. (geldi) 5. Anlamca olumsuz cümle Ör: Onun bir iÅŸ yapacak hali mi var (yok) Ör: Ä°çinizde cesaret sahibi biri var mı da... (yok) c) Soru Cümleleri... (Devam)
Anlatımın temel birimi cümledir. Düşündüklerimizi, duyduklarımızı, tasarladıklarımızı ya da yaşadıklarımızı karşımızdakilere tam olarak iletebilme, cümle kurabilme gücümüze bağlıdır. Doğrusu cümlelerimizin açık, duru, yalın dilin işleyiş kurallarına uygun ve dilbilgisi yönünden doğru olmasıyla ilgilidir. Cümlelerimiz bu niteliklerden yoksunsa, duru, yalın, açık değilse, iletmek istediklerimiz tam iletemeyiz. İster istemez karşımızdakiler, anlatmak istediklerimizi tam olarak anlayamazlar ya da eksik, yanlış anlarlar.
Cümle bir yargı birimi olduğuna göre, cümledeki her sözcüğün bu yargıyı oluşturmada bir işlevi olmalıdır. Böyle değilse aynı anlama gelen ya da aynı işlevi yerine getiren sözcükler birlikte kullanılmışsa, o cümle duru değildir. Duruluktan yoksun cümlelerle oluşturulan yazılar da uzatılmış, doldurulmuş yazılardır.
Varlıkların duyu organlarıyla algılanabilecek şekilde tanıtılması için başvurulan anlatım yoludur. Genellikle olay yazılarında varlıklar, nitelikleriyle tanıtılırken kullanılır.
Betimlemede kişilerin duygu ve düşüncelerinin irdelenmesi, davranışlarının neden ve sonuçlarının incelenmesi de yer alabilir; buna çözümleme (tahlil) denir. Kısaca betimleme; kelimelerle resim yapmaktır.
UYARI: Betimleme paragraflarında genelde verilmek istenen mesaj bulunmaz; ancak mesaj taşıyan paragrafta ana düşünce sonuç bölümündedir.
Örnek:
Yeşil dağlar arasında Manisa, akşamları morararak susar; İnce rüzgârla dağılan ezan seslerinden sonra belde, derin bir sessizliğe dalar, karanlık basınca yamaçtaki evlerde cılız gaz lambalarının titrek ışıkları görülür.
Bu parçada, aşağıdaki anlatım biçimlerinden hangisi kullanılmıştır? (1998 LGS)
1. Tanımlama Temel özelliklerini sıralayarak bir kavramın ne olduÄŸunu belirtmektir. Yani "Bu nedir?" sorusunun cevabıdır. 2. Örnekleme Bir kavramı ya da düÅŸünceyi benzerlik ilgilerinden yararlanarak baÅŸka ÅŸeylerle düÅŸündürmeyi saÄŸlamaktır. 3. Tanık Gösterme DüÅŸüncelerimizi açıklarken, atasözlerinden, özdeyiÅŸlerden ya da birinin görüÅŸlerinden faydalanmaktır. 4. KarşılaÅŸtırma Kavramların birbirine benzeyen ya da benzemeyen yönlerini sıralamaktır. KarşılaÅŸtırma, benzerliklerden ya da karşıtlıklardan yararlanarak, baÅŸka bir durumla ilgi kurularak yapılabilir. 5. Sayısal Verilerden Faydalanma Ä°statistiki çalışmaları veri olarak kullanmaktır. (Devam)
Düşünceyi geliştirme yolları diye adlandırılan bu yöntemler daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimlerinde kullanılır.
Tanımlama: Bir kavramın ne olduğunu belirler. Tanımlar hem nesnel hem öznel bir yaklaşımla yapılabilir. Nesnel tanımlamalarda kavramların sözlük anlamlarından yararlanılabilir. Öznel tanımlarda ise anlatıcının yorumu bulunur. Tanımlar ..... Nedir? Sorusuna yanıt verir.
''İçtenlik, bir kimsenin kendi benliğini, gerçek düşüncelerini, gerçek duygularını anlaması demektir.''
Örnekleme: Paragrafta ele alınan düşünceyi açıklamak, kanıtlamak,düşünceye inandırıcılık kazandırmak için bir şeyi başka bir şeyle temsil etme yoludur. Somutlama yapılır. Örnekleme paragrafı. Genellikle verilen örnekten sonra biter. Bu durum örnekten önceki cümle, paragrafın ana düşünce cümlesidir. Örnekten sonra paragraf devam ediyorsa, örnekten sonraki cümle ana düşünce cümlesidir.
Varlıklar arasındaki benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanarak üstün olanı saptamak, bir yargıya varmaktır.
UYARI: Karşılaştırma paragrafında ana düşünce sonuç cümlesidir.
Örnek:
Kış mevsiminden hiç ama hiç hoşlanmam. Soğuk oluşuyla, ulaşım zorluğuyla, yiyecek ve giyecekleriyle insana birçok sıkıntılar yaşatır. Oysa yaz mevsimi öyle mi? Bir kere üşüme diye bir sorununuz, donma diye bir korkunuz olmaz. Bunun için de kat kat giyeceklere gereksinmeniz yoktur. Yiyeceklerimizin büyük bir bölümü de yaz mevsiminin ürünleridir.
Paragraf, bir metnin en küçük düşünce birimidir. Parağraf; konu, ana fikir ve yan düşüncelerden meydana gelir. Bu nedenle paragrafta yer alan düşünceler arasında bir zincirin halkaları gibi bir ilişki vardır. Paragrafta her cümle kendinden önceki cümlede vurgulanan kavramı açıklar.
Giriş Bölümü: Paragraftaki konuyu, bakış açısını belirten cümle ya da cümlelerdir. Çoğu kez ilk cümledir. Bu cümlelerde bağlantı öğesi yoktur. Bağlantı Öğesi, bir cümleyi kendinden önceki cümleyle bağlayan sözcüklerdir. Bunlar; "ise, kimi, birde, bunun için, oysa, ve, ile..."
Metindeki ana fikri (anadüşünceyi) destekleyen, onun oluşmasına yardım eden düşüncelere yardımcı düşünce ya da yan düşünce denir.
Paragrafın gelişme cümlelerinde yer alır; örnekler, karşılaştırmalar, alıntılarla ana düşüncenin belirlenmesine yardım eder.
Aşağıdaki parçanın konusunu bulup hangi düşünceden söz edilmediğini birlikte bulalım:
Örnek:
Çocuklarla anlaşmak, büyüklerden çok farklıdır. Çocuk, yaklaşım biçimimizi çok güzel değerlendirir. Yapmacık mı, gerçek mi olduğunu çok iyi anlar. Ya kesin bir tavır koyup sizi kendi dışında bırakır ya da sıcacık yüreğiyle sarar; kollarıyla, gülü-şüyle, dokunuşuyla kucaklar.
Parçaya göre, çocuklarla ilgili görüşlerden hangisine ulaşılamaz? (1999-ÖO)
A) Sevgilerini değişik biçimlerde gösterirler.
B) Kendilerine nasıl davranıldığını fark ederler.