Anlatım bozuklukları iki kısımda incelenebilir;
- Anlama Dayalı Bozukluklar (Bağdaşıklık)
- Dilbilgisine Dayalı Bozukluklar (Bağlaşıklık)
Anlama Dayalı Bozukluklar
1. Gereksiz sözcük kullanımı
- Annem her sabah bize portakal suyu sıkar.
Cümleden "suyu" kelimesi atılması gereklidir. Çünkü portakal sıkılır ve suyu elde edilir.
- Hasan bana gizli sırlarını anlatacak.
Sır zaten gizlidir, gizli kelimesi gereksiz kullanılmıştır.
2. Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı
- Fiyatlar pahalı olduğundan satışlar durgun.
Fiyatlar yüksek olur, ürünler pahalı olur.
- Hasan derslerinde çekimser davranıyor.
Çekingen davranıyor olmalıydı.
3. Sözcüğün yanlış yerde kullanılması
- Ağrısız kulak delinir.
Ağrıyan kulaklar delinmiyor yani? Kulak ağrısız delinir olmalıydı.
- Yüzme en iyi denizde öğrenilir.
Doğrusu yüzme denizde en iyi öğrenilir olacak.
- Alınan bu karar savaşta askerin daha çok ölmesine yol açtı.
Ölmenin çokluğu ya da azlığı yoktur. "daha çok" ile "asker" yer değiştirmelidir.
4. Çelişen ifadelerin bir arada kullanımı
- Elbette bize bugün belki gelir.
Elbette ile belki tezatlık oluşturuyor.
- Genellikle hep aynı hatayı yapıyorum.
Burada da genellikle ve hep cümlede farklı anlamlara yol açıyor.
- Aşağı yukarı tam beş kişi vardı.
Tam kesindir aşağı yukarı belirsizliktir.
5. Deyimlerin yanlış yerde kullanılması
- Çok anlayışlı biridir, her şeye burun kıvırır.
Burun kıvırmak deyimi küçümsemek anlamına gelir.
6. Mantık hatası
-Beyin zarı iltihapları tedavi edilmezse ölüme hatta sara nöbetlerine yol açabilir.
Ölüm, sara nöbetinden daha ciddidir. Bu nedenle ikisi yer değiştirmeli.
Aşağıdaki anlatım bozukluklarını siz bulun:
- Hasta yemeğini erken yemesi gerektiği halde bu yasağa uymuyordu.
- Hastayı doktor çok iyi tanıyordu ve çok iyi yardımcı oluyordu.
- Bizim sınıftan aşağı yukarı üç beş kişi derse geç kalmıştı.
NOT: Bir cümlede virgül, ve bağlacı ya da fiilimsi varsa o cümlede anlatım bozukluğu yapılmış olma ihtimali fazladır.
Dilbilgisine Dayalı Bozukluklar
1. Nesne Eksikliği
- Emre hep oyuncağıyla oynadı, hiç bırakmadı.
"onu hiç bırakmadı" olmalıydı.
- Gençlere yardımcı olup yönlendirirdi.
"onları yönlendirirdi" olmalıydı.
2. Dolaylı Tümleç Eksikliği
- Seni hep aradım ama ulaşamadım.
"sana ulaşamadım" olmalıydı.
- İçeri girip çıkarken sessiz olunuz.
"İçeri girip dışarı çıkarken" olmalıydı.
3. Zarf Tümleci Eksikliği
- Kardeşini çok sever ama anlaşamazdı.
"Onunla anlaşamazdı" olacaktı.
4. Özne Eksikliği
- Bu tür dergilerin sayısı arttıkça okunmaz olur.
"dergiler okunmaz olur" olmalıydı.
- Hasan'ın kolu kırıldığından okula gitmedi.
"Hasan okula gitmedi" olacaktı.
5. Yüklem Eksikliği
- Kardeşine karşı sabırlı ve onu üzmemelisin.
- Bazı öğrenciler hiç, bazıları ise çok çalışıyor.
"hiç çalışmıyor" olmalıydı.
6. Özne - Yüklem uyuşmazlığı
- Herkes dersi dinliyor, çıt bile çıkarmıyordu.
"kimse çıt bile..." olmalıydı.
- Ben kendi odama, Fatma da kendi odasına yattı.
"Ben kendi odama yattım, Fatma'da kendi odasına yattı" olabilirdi ya da bunun yerine fiil 1. çoğul şahıs ile sonlanabilirdi "yattık".
7. Tekillik - Çoğulluk Uyuşmazlığı
- Kuşlar daldan dala uçuyorlardı.
- Halk binanın önünde toplandılar.
- Herkes dersi dikkatlice dinliyorlar.
Yukarıdaki örneklerde -ler -lar fazlalıktır.
8. Tamlayan Eksikliği
- Siyasi ve ekonomi alanında kararlar alındı.
"Siyasi alanda ve ekonomi alanında..." olacaktı.
- Oraya ne gittim ne de adresini bilirim.
"... ne de oranın adresini bilirim" olmalıydı.
9. Ek Eylem Eksikliği
- Hasan çok akıllı ama dikkatli değildir.
"...akıllıdır ama..." olmalıydı.
- Onlar eşyaları indiriyor, biz de yukarı çıkarıyorduk.
"... indiriyorlardı, biz de ..." olmalıydı.
10. Çatı uyuşmazlığı
- İnsan başarılı olursa hayattan zevk alınır.
Yukarıda ilk yan cümle etken, ikinci cümle edilgen çatılıdır.
Aşağıdaki anlatım bozukluklarını bulunuz:
- Amasya'nın elması meşhurdur.
- Kardeşini görmüyorum.
- Küçük ağaçların arkasına saklandı.
- Sıcaklık sıfırın altında eksi üç dereceydi.
- Türkçe dili zengin bir dildir.
- Çocukların hiçbiri ders çalışmadı, oyun oynadılar.
- Pirincin taşını ayıkladı, yıkadı.
- Ona küstüm, bir daha konuşmam.
- Her gün bir kola, bir hamburger yiyorum.
- Bunu kendim ve arkadaşlarım adına söylüyorum.